loader image

Myśl Suwerenna

Platforma Krymska – długofalowa strategia przywrócenia integralności terytorialnej Ukrainy

🕔 Artykuł przeczytasz w 11 min.

W przededniu 30. rocznicy niepodległości Ukrainy odbył się pierwszy szczyt Platformy Krymskiej, stworzonego przez Kijów formatu konsultacyjno–koordynacyjnego, którego motywem przewodnim jest uzyskanie międzynarodowego poparcia dla Ukrainy w celu przywrócenia jej integralności terytorialnej poprzez wypracowanie mechanizmów umożliwiających Kijowowi pokojową deokupację Krymu1. Jak podkreślają organizatorzy, główne cele szczytu obejmują zademonstrowanie spójności społeczności międzynarodowej w kwestii przynależności terytorialnej Krymu, potępienie Federacji Rosyjskiej za rażące łamanie prawa międzynarodowego oraz wypracowanie skutecznych narzędzi reintegracji okupowanych terytoriów z Ukrainą kontynentalną2. Wydarzenie to nie odbiło się szerokim echem w światowych mediach, jednak wielowątkowa agenda tego formatu, liczny udział przedstawicieli państw zachodnich i organizacji międzynarodowych oraz antagonistyczna retoryka Federacji Rosyjskiej sprawiają, że znaczenie tej inicjatywy w świetle faktycznych osiągnięć pozostaje niejasne i wymaga wnikliwej analizy.

Geneza Platformy Krymskiej

Inicjatorem powołania zinstytucjonalizowanego mechanizmu współpracy na rzecz przywrócenia kontroli nad Półwyspem Krymskim był były prezydent Ukrainy, Petro Poroszenko, który w 2016 roku ogłosił powstanie formatu „Genewa Plus”3. Mimo poparcia inicjatywy przez Parlament Europejski4 głównymi przyczynami fiaska tej koncepcji były krytykowany przez ukraińskich ekspertów brak przejrzystości mechanizmów reintegracji Półwyspu, ostra retoryka Moskwy, nagłaśniająca bezsensowność dialogu na temat przynależności państwowej Krymu, co notabene jest jednym z głównych narzędzi semantycznych kremlowskiej narracji mającej na celu międzynarodowe uznanie aktu secesji5, a także brak zainteresowania kwestią krymską ze strony społeczności międzynarodowej, skoncentrowanej wówczas na próbie znalezienia kompromisu z Rosją w sprawie zaprzestania jej agresywnych działań we wschodnich obwodach Ukrainy. Ponowną próbę nagłośnienia kwestii nielegalnej aneksji Półwyspu Krymskiego przez Rosję podjął kolejny prezydent Ukrainy, Wołodymyr Zełenski, który uporczywie zabiegał o podniesienie kwestii przynależności państwowej Krymu na spotkaniu Normandzkiej Czwórki w grudniu 2019 roku. Próby nawiązania dialogu z Moskwą ponownie się nie powiodły a Kreml uciekł się do retoryki „zamkniętej furtki”, powołując się na ustawodawstwo wewnętrzne – zgodnie z nim Krym stanowi jedną z republik wchodzących w skład Federacji Rosyjskiej. Niemożność prowadzenia dialogu w sprawie Krymu na poziomie bilateralnym stała się problemem priorytetowym w polityce zagranicznej, który nowy rząd ukraiński postanowił rozwiązać, częściowo opierając się na nieudanej koncepcji formatu Genewa Plus a częściowo tworząc własne rozwiązania. Dokumentem stanowiącym ramy funkcjonalne międzynarodowej platformy współpracy na rzecz powrotu Krymu do Ukrainy stała się opublikowana w marcu 2021 roku „Strategia deokupacji i reintegracji tymczasowo okupowanego terytorium Autonomicznej Republiki Krymu i miasta Sewastopol”. Uwzględnia ona wszystkie dotychczasowe wysiłki władz ukraińskich, a jako obszary priorytetowe wskazuje działania dyplomatyczne, wojskowe, gospodarcze i informacyjne6. Zadanie podniesienia politycznego znaczenia nielegalnej aneksji Krymu na forum międzynarodowym oraz realizacji postanowień Strategii zostało powierzone Ministrowi Spraw Zagranicznych Ukrainy, Dmytrowi Kułebie oraz wiceministrowi spraw zagranicznych, krymskotatarskiej polityczce Eminie Dżarapowej.

6 sierpnia 2021 roku w Kijowie odbyła się inauguracja pierwszego filaru współpracy – skrzydła eksperckiego Platformy Krymskiej, na którym urzędnicy zaprezentowali strukturę i cele tego formatu współpracy7. Nowo utworzony format Platformy Krymskiej przewiduje spotkania różnych grup dyplomatów, ekspertów i analityków pracujących na różnych poziomach – międzyrządowym, międzyparlamentarnym i ekspercko-społecznym – ale skonsolidowanych w ramach wspólnej politycznej agendy. Za główne cele polityczne uznano pokojową deokupację Krymu i Sewastopola, przeciwdziałanie negatywnym skutkom rosyjskiej okupacji Krymu, stworzenie wszechstronnego forum analitycznego w celu wypracowania taktycznych i strategicznych sposobów rozwoju agendy Platformy Krymskiej, przeciwdziałanie rosyjskiej polityce ekspansjonizmu i rewizjonizmu oraz nagłaśnianie przypadków łamania praw człowieka i prawa humanitarnego8. Warto podkreślić, że cele deklarowane przez ukraińskich polityków i przedstawicieli grup eksperckich są dość szerokie i sprowadzają się przede wszystkim do sprawowania realnej kontroli nad bieżącym życiem polityczno-społecznym na Półwyspie, co w obecnych realiach jest praktycznie niemożliwe. Biorąc pod uwagę jedynie dalekosiężny charakter postulatów Platformy Krymskiej, działania prezydenta W. Zełenskiego, który otwarcie przyznaje, że obecnie najpilniejszym priorytetem jest medialne wyeksponowanie kwestii krymskiej w globalnym obiegu informacyjnym, mogą być postrzegane jako przejaw pragmatyzmu ukraińskiej elity politycznej w stosunku do istniejących problemów w zakresie polityki zagranicznej9. Należy zatem przyjąć, że władze ukraińskie są świadome tego, że zamiar reintegracji i deokupacji Krymu jest procesem nieosiągalnym w krótkiej perspektywie czasowej i dlatego zdecydowały się skupić na utrzymaniu wysokiego poziomu aktywności medialnej w celu konsolidacji wsparcia ze strony kluczowych aktorów międzynarodowych i społeczeństw zachodnich.

Pierwszy szczyt Platformy Krymskiej – ambiwalentne zaangażowanie

Oficjalna działalność Platformy Krymskiej na poziomie międzyrządowym została zainaugurowana 23 sierpnia, kiedy to przedstawiciele 46 delegacji spotkali się na szczycie Platformy Krymskiej w Kijowie. W zainicjowanym przez Ukrainę formacie wzięły udział wszystkie państwa Unii Europejskiej, NATO i G7, sekretarz energii Stanów Zjednoczonych, Jennifer Granholm, delegaci z Albanii, Australii, Czarnogóry, Gruzji, Islandii, Japonii, Kanady, Macedonii Północnej, Mołdawii, Norwegii, Nowej Zelandii, Szwajcarii i Turcji, a także przedstawiciele organizacji międzynarodowych – sekretarz generalny GUAM Ałtaj Efendijew, wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa Josep Borell, przewodniczący Rady Europejskiej Charles Michel, wiceprzewodniczący Komisji Europejskiej Valdis Dombrovskis, sekretarz generalny Rady Europy Marija Pejčinović Burić oraz wiceprzewodniczący NATO Mircea Geoană. Warto jednak przyjrzeć się bliżej składom poszczególnych delegacji i spróbować przedstawić implikacje obecności lub nieobecności konkretnych polityków aby znaleźć motyw przewodni i określić koherentny obraz szczytu Platformy Krymskiej w kontekście globalnej rywalizacji, w której Ukraina od 2014 roku pełni rolę swoistego poligonu, na którym ścierają się interesy wielkich mocarstw. Największą wątpliwość co do politycznego znaczenia Platformy Krymskiej wśród głównych aktorów międzynarodowych budzi nieuczestniczenie w szczycie ustępującej kanclerz Niemiec A. Merkel, która spotkała się z ukraińskim prezydentem dzień przed inauguracją formatu, zaraz po pożegnalnej wizycie w Moskwie z prezydentem W. Putinem, gdzie kanclerz poruszyła m. in. kwestie funkcjonowania gazociągu Nord Stream 2 czy potwierdzenia amerykańsko– niemieckich gwarancji dla Ukrainy na tranzyt rosyjskiego gazu. Nieobecność europejskiego polityka pełniącego rolę mediatora w konflikcie ukraińsko–rosyjskim, obecność niskiej rangi urzędnika z Francji, która jest stroną rozmów w ramach Normandzkiej Czwórki oraz zdegradowanie w ostatniej chwili rangi przedstawiciela Stanów Zjednoczonych10, określanych przez władze ukraińskie gwarantem niepodległości Ukrainy, mogą świadczyć o braku determinacji decydentów do wyraźnego podnoszenia rangi Platformy Krymskiej jako forum mającego realny wpływ na kształtowanie polityki międzynarodowej aby nie antagonizować stosunków z Moskwą. Ponadto nieobecność zachodnich urzędników najwyższego szczebla przyczyniła się do obniżenia prestiżu pierwszego szczytu Platformy Krymskiej w oczach przedstawicieli państw odgrywających istotną rolę w regionie Europy Środkowo-Wschodniej, w tym np. Turcji, z którą Ukraina pozostaje w strategicznym sojuszu11, co może być wyrazem braku woli politycznej ze strony społeczności międzynarodowej do wypracowania twardszego kursu politycznego wobec Federacji Rosyjskiej, która pozostaje głównym agitatorem na rzecz deterioracji Platformy Krymskiej. Warto również zwrócić uwagę na nieobecność przedstawicieli Azerbejdżanu, który jest postrzegany przez Kijów jako partner strategiczny, o czym świadczy m. in. bezwarunkowe poparcie Baku w konflikcie o Górny Karabach w 2020 roku. Brak zaangażowania związany jest prawdopodobnie z intensyfikacją kontaktów politycznych na linii Baku-Moskwa, a także z rosnącą pozycją Rosji w regionie Kaukazu Południowego w ramach odmrożonego konfliktu z Armenią. Udziału w Platformie Krymskiej również nie zadeklarował Pekin, prowadzący powściągliwą politykę wobec Ukrainy i nieuznający Krymu jako części Federacji Rosyjskiej, głównie z powodu obaw przed wzrostem nastrojów separatystycznych w Chinach. Z kolei rzeczniczka rosyjskiego MSZ Marija Zacharowa oznajmiła, że Rosja mogłaby wziąć udział w formacie Platformy Krymskiej gdyby Ukraina chciała rozmawiać o przywróceniu dostaw wody i energii elektrycznej oraz zniesieniu „kijowskiej blokady handlowej i transportowej”, natomiast „Kijów, grając na swojej platformie starą melodię o deokupacji, robi to bezprawnie, ponieważ kwestia przynależności Krymu została rozwiązana przez jego mieszkańców w 2014 roku” – używając wspomnianej retoryki „zamkniętej furtki” Zacharowa tłumaczyła nieuczestniczenie Rosji w tym „rusofobicznym” formacie12.

Z drugiej strony liczne zaangażowanie państw i organizacji międzynarodowych wspierających Ukrainę w jej dążeniach na rzecz przywrócenia integralności terytorialnej świadczy o szerokim poparciu dla tej inicjatywy na arenie międzynarodowej i daje władzom w Kijowie powody do optymizmu, a także stwarza korzystne warunki do promocji Platformy Krymskiej jako organizacji zrzeszającej kluczowych aktorów zachodnich, co może pozytywnie wpłynąć na wzrost pozycji Ukrainy w kręgu transatlantyckim. Warto jednak przyjrzeć się końcowym postanowieniom pierwszego szczytu Platformy Krymskiej aby móc stwierdzić, czy znaczące międzynarodowe poparcie dla ukraińskich ambicji reintegracji okupowanych terytoriów może doprowadzić do realnych zmian na jej mapie politycznej.

Wspólna deklaracja członków Międzynarodowej Platformy Krymskiej

W oświadczeniu końcowym uczestnicy szczytu inicjującego Platformę Krymską podkreślają fundamentalne znaczenie prawa międzynarodowego i zwracają uwagę na łamanie praw człowieka na półwyspie krymskim, nielegalnie okupowanym przez Federację Rosyjską13. Sygnatariusze deklaracji postrzegają postępującą militaryzację Półwyspu Krymskiego jako poważne zagrożenie dla stabilności porządku regionalnego w basenie Morza Czarnego, a jako bezprawne działania podają precedensy blokowania szlaków handlowych i więzienia ukraińskich marynarzy. Ponadto uczestnicy pierwszego szczytu Platformy Krymskiej postanowili kontynuować politykę nieuznawania nielegalnej aneksji Krymu i w razie potrzeby zwiększać presję za pomocą opartych na sankcjach instrumentów politycznych i dyplomatycznych, mających na celu powstrzymywanie agresywnych i nielegalnych działań Rosji. Dużą wagę przypisano również przestrzeganiu prawa humanitarnego, opartego przede wszystkim na konwencjach genewskich, mówiącego o szczególnych obowiązkach państwa okupującego, w tym do obowiązku umożliwienia organizacjom międzynarodowym przeprowadzania misji obserwacyjnych.

Wydaje się jednak, że większość deklaracji zawartych w oświadczeniu końcowym ma charakter jedynie deklaratywny, gdyż wobec braku udziału w tej Platformie Federacji Rosyjskiej, która de facto sprawuje władzę i prowadzi politykę rusyfikacyjną na Krymie, działania te są pozbawione praktycznego skutku. Warto zauważyć, że istotnym czynnikiem wskazującym na brak realnej perspektywy odzyskania przez Ukrainę Półwyspu Krymskiego jest niewielka gotowość państw zachodnich do agresywnej polemiki z Moskwą, wykraczającej poza zestandaryzowane w ciągu ostatnich siedmiu lat mechanizmy sankcyjne, zarówno z szeroko rozumianych powodów politycznych, jak i węższych, np. energetycznych czy militarnych. Rozwiązaniu tego problemu nie sprzyja również zasygnalizowany powyżej brak woli politycznej Moskwy do podjęcia jakichkolwiek rozmów na temat przynależności państwowej Krymu. Można zatem stwierdzić, że działalność Platformy Krymskiej w perspektywie krótko– i średnioterminowej nie doprowadzi do realizacji większości celów wskazanych w deklaracji końcowej.

Ofensywa informacyjna Federacji Rosyjskiej

Ważnym elementem funkcjonowania Platformy Krymskiej w przestrzeni informacyjnej jest nie tylko przekaz władz ukraińskich promujący i nagłaśniający znaczenie nowo powołanej inicjatywy, ale także bieżąca linia antyukraińskiej propagandy emanująca z kontrolowanych przez Kreml mediów rosyjskich. Analiza przekazu rosyjskich mediów może pozwolić na zidentyfikowanie najważniejszych narzędzi retorycznych wykorzystywanych przez władze rosyjskie do realizacji swoich interesów w kontekście negowania wszelkich prób zmiany statusu quo na Krymie.

Minister Spraw Zagranicznych Ukrainy D. Kułeba twierdzi, że rosyjski vis-a-vis utworzył specjalną komórkę dyplomatyczną, której jedynym celem było zniechęcenie delegatów z innych krajów do udziału w Platformie Krymskiej14. Według Kułeby powolne ogłaszanie listy uczestniczących w szczycie państw wynikało z tego, że Ukraina nie chciała dawać Rosji żadnych operacyjnych sygnałów. Choć brak jest bezpośrednich dowodów na istnienie tego resortu, część środowiska analitycznego jako przejaw lobbingu wskazuje wizytę wiceszefa rosyjskiej administracji, prezydenta Dmitrija Kozaka w Mołdawii, gdzie próbował on przekonać nowo wybraną prezydent Maię Sandu do nieuczestniczenia w szczycie Platformy Krymskiej15. Świadczy to o faktycznym zaangażowaniu dyplomacji rosyjskiej w próby powstrzymania decydentów przed poparciem ukraińskiej inicjatywy poprzez wywieranie wpływu za pomocą różnych intersubiektywnych interakcji politycznych.

Cały klaster rosyjskich urzędników odtwarza narrację, mającą na celu podkreślanie zupełnego absurdu istnienia Platformy Krymskiej. Rzecznik prezydenta Rosji, Dmitrij Pieskow nazwał Platformę Krymską „głęboko antyrosyjskim, rusofobicznym i nieprzyjaznym” projektem, który jest sprzeczny z rosyjskim ustawodawstwem, wyraźnie mówiącym o tym, że Krym jest rosyjski16. Minister Spraw Zagranicznych Rosji, Siergiej Ławrow określił Platformę Krymską „sabatem, na którym Zachód będzie kontynuował pielęgnację neonazistowskich i rasistowskich nastrojów dzisiejszych władz Ukrainy”17. Rzeczniczka prasowa rosyjskiego MSZ–u, Marija Zacharowa odniosła się do ukraińskiej inicjatywy w mniej wyzywającym tonie, lecz potwierdzając brak perspektyw na prowadzenie opartego o fakty dialogu, mówiła, iż „Platforma Krymska nie dotyczy realiów dzisiejszego Krymu, lecz cała akcja będzie się koncentrować na komponencie informacyjno-politycznym”18. Z kolei Premier Republiki Krymu, Siergiej Aksionow Platformę Krymską nazwał „brednią szaleńca”19.

Warto podkreślić, że wypowiedzi władz rosyjskich mające na celu zdyskredytowanie zarówno Platformy Krymskiej, jak i państwa ukraińskiego, skierowane są przede wszystkim do rosyjskiej opinii publicznej, która nawet siedem lat po nielegalnej aneksji w przytłaczającej większości popiera przyłączenie Krymu do Rosji20. Prokremlowscy komentatorzy transmitujący oficjalną linię państwowej narracji powołują się wręcz na „święte prawo Rosji do rządzenia Krymem”21. Biorąc pod uwagę zbliżające się wybory parlamentarne w Federacji Rosyjskiej, wydaje się, że eskalacja narracji jest politycznym chwytem, który ma skłonić elektorat partii rządzącej do udziału w wyborach aby odnowić legitymizację rosyjskim władzom. Podnoszenie kwestii krymskiej z tej perspektywy jest więc idealnym narzędziem do mobilizowania rosyjskiego społeczeństwa do wspierania odwiecznej elity politycznej.

Wnioski

Platforma Krymska pozostawia mieszane uczucia – z jednej strony konsolidacja głównych aktorów międzynarodowych wokół nielegalnej aneksji Krymu, która doprowadziła do bezprecedensowej od zakończenia zimnej wojny eskalacji stosunków między Zachodem a Wschodem, świadczy o normatywnym wsparciu zachodniej społeczności międzynarodowej Kijowa. Udział w szczycie Platformy Krymskiej kluczowych przedstawicieli organizacji międzynarodowych jest wyraźnym sygnałem politycznej sympatii Zachodu dla prawa międzynarodowego, będącego fundamentem panującego porządku międzynarodowego. Warto również podkreślić znaczenie ukraińskiej dyplomacji w kontekście zainicjowania dużego eventu międzynarodowego, co pokazuje dążenie ukraińskich władz do uczynienia z Ukrainy podmiotu transgranicznych rozgrywek politycznych, a nie tylko przedmiotu dyskusji na różnych europejskich i międzynarodowych forach. Z drugiej strony, ograniczony status tego politycznego przedsięwzięcia, przejawiający się nieobecnością czołowych polityków światowych, a także brak realnego planu rozwoju agendy wskazuje na niską skuteczność tego mechanizmu w świetle reintegracji Krymu z Ukrainą. Ponadto nieuczestniczenie Federacji Rosyjskiej w Platformie Krymskiej po pierwsze świadczy o twardym stanowisku Kremla w sprawie przynależności Krymu, co było wielokrotnie sygnalizowane przez rosyjskich decydentów, a po drugie czyni format bezużytecznym narzędziem w świetle postulowanych przez stronę ukraińską zmian, ograniczając jego funkcjonalność do mechanizmów, których istotą jest przypominanie o złamaniu przez Rosję prawa międzynarodowego.

Warto również zwrócić uwagę na implikacje powołania Platformy Krymskiej dla Polski, którą na szczycie reprezentował prezydent Andrzej Duda. Polski prezydent wykazał się dużą aktywnością podczas tego wydarzenia, a przewodnim motywem jego wystąpień był sprzeciw wobec geopolitycznego projektu Nord Stream 2 oraz wsparcie dla Ukrainy w jej proeuropejskich aspiracjach. Proces zacieśniania relacji między Warszawą a Kijowem wydaje się nabierać tempa, czego przejawem było m. in. utworzenie Trójkąta Lubelskiego22 w lipcu 2020 roku, a aktywne wsparcie Ukrainy w ramach Platformy Krymskiej jest logiczną kontynuacją tej polityki. Przed inauguracją szczytu prezydenci Duda i Zełenski udzielili wspólnego wywiadu francuskiemu dziennikowi „Le Figaro”, w którym potwierdzili sojusznicze relacje pomiędzy oboma państwami, podkreślili znaczenie rosyjskich działań na Ukrainie jako zagrażających bezpieczeństwu regionu Europy Środkowo-Wschodniej oraz skrytykowali amerykańsko–niemieckie porozumienie dające Rosji swobodę działań operacyjnych wobec krajów sprzeciwiających się gazociągowi Nord Stream 223. Wspólną linię frontu przeciwko agresywnym działaniom Federacji Rosyjskiej można zatem uznać za podstawowy czynnik łączący oba kraje. Z kolei zinstytucjonalizowane formaty współpracy, w tym Platforma Krymska, niewątpliwie przyczynią się do intensyfikacji współpracy polsko–ukraińskiej na wielu płaszczyznach. Rozwój stosunków między oboma państwami może w niedalekiej przyszłości doprowadzić do tego, że staną się one gwarantami bezpieczeństwa w regionie Europy Środkowo-Wschodniej, jednak coraz intensywniejsza współpraca Białorusi z Federacją Rosyjską, która wyraźnie zmierza do politycznego podporządkowania Mińska Moskwie, będzie stanowić realne wyzwanie dla zarysowującego się sojuszu polsko–ukraińskiego.

Od Redakcji: Powyższy tekst zajął drugie miejsce w konkursie kwartalnika “Myśl Suwerenna”.

Artykuł został pierwotnie opublikowany w kwartalniku “Myśl Suwerenna. Przegląd Spraw Publicznych” nr 3(5)/2021.

[Grafika: Mapa Półwyspu Krymskiego; Autor:  Виктор В, lic. CC]

_______________________________

1 Кримська Платформа, Про платформу, https://crimea-platform.org/about, dostęp: 26.08.2021.

2 Idem, Концепцiя, https://crimea-platform.org/samit/koncepciya, dostęp: 26.08.2021.

4 European Parliament, European Parliament resolution of 4 February 2016 on the human rights situation in Crimea, in particular of the Crimean Tatars (2016/2556(RSP)), https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-8-2016-0043_EN.html, dostęp: 26.08.2021.

5 ТАСС, Песков: вопроса о принадлежности Крыма не существует, поэтому он не может обсуждаться, https://tass.ru/politika/2603427, dostęp: 26.08.2021.

6 Президент Украины, Президент утвердил Стратегию деоккупации и реинтеграции временно оккупированного Крыма, https://www.president.gov.ua/ru/news/prezident-zatverdiv-strategiyu-deokupaciyi-ta-reintegraciyi-67321, dostęp: 31.08.2021.

7 Кримська Платформа, Експертна мережа, https://crimea-platform.org/ekspertna-merezha, dostęp: 30.08.2021.

8 Idem, Успіх Кримської платформи, https://crimea-platform.org/narratives, dostęp: 31.08.2021.

9 А. Андрієвська, А. Рінгіс, В. Самар, М. Амеді, С. Мусаєва, Зеленський: Українську владу з радістю прийматимуть в Криму, https://www.pravda.com.ua/articles/2021/08/19/7304294/, dostęp: 27.08.2021.

10 Интерфакс-Украина, США изменили представителя на Крымской платформе, делегацию возглавит министр энергетики Дженнифер Грэнголм, https://interfax.com.ua/news/general/763054.html, dostęp: 31.08.2021.

11 Ю. Панченко, Беспилотники, туристы и украинские спасатели: что объединяет Украину и Турцию, https://www.eurointegration.com.ua/rus/articles/2021/08/18/7126639/, dostęp: 31.08.2021.

12 М. Волконская, Мария Захарова: «Крым успешно преодолевает попытки изоляции со стороны Запада», https://journalcrimea.ru/mariya-zaharova-krym-uspeshno-preodolevaet-popytki-izolyatsii-so-storony-zapada/, dostęp: 31.08.2021.

13 Кримська Платформа, Декларація, https://crimea-platform.org/samit/deklaraciya, dostęp: 31.08.2021.

14 Украинская Правда, Кулеба: В МИД России работает отдельная группа, чтобы “завалить” саммит Крымской платформы, https://www.pravda.com.ua/rus/news/2021/05/2/7292258/, dostęp: 01.09.2021.

15 Д. Пятов, Политолог Скориков: Россия послала Молдавии два сигнала на встрече Козака и Санду, https://riafan.ru/1502793-politolog-skorikov-rossiya-poslala-moldavii-dva-signala-na-vstreche-kozaka-i-sandu, dostęp: 01.09.2021.

16 К. Латухина, Песков назвал саммит “Крымская платформа” на Украине антироссийским, https://rg.ru/2021/08/23/reg-ufo/peskov-nazval-sammit-krymskaia-platforma-na-ukraine-antirossijskim.html, dostęp: 01.09.2021.

17 Ю. Когалов, Лавров сравнил с шабашем предстоящий форум “Крымская платформа”, https://rg.ru/2021/08/12/reg-ufo/lavrov-sravnil-s-shabashem-predstoiashchij-forum-krymskaia-platforma.html, dostęp: 02.09.2021.

18 А. Поплавский, „Если вы говорите о Крыме, почему вы там ни разу не были?”, https://www.gazeta.ru/politics/2021/08/21_a_13901000.shtml, dostęp: 27.08.2021.

19 А. Вакуленко, Аксенов назвал “бредом сумасшедшего” запуск “Крымской платформы”, https://rg.ru/2021/08/12/reg-ufo/aksenov-nazval-bredom-sumasshedshego-zapusk-krymskoj-platformy.html, dostęp: 03.09.2021.

20 Левада-Центр, КРЫМ, https://www.levada.ru/2021/04/26/krym/, dostęp: 31.08.2021.

21 П. Данилин, Священное право России на Крым, https://ria.ru/20210313/krym-1601014586.html, dostęp: 04.09.2021.

22 Instytut Nowej Europy, Trójkąt Lubelski. Analiza dyskursu medialnego, Warszawa 2021.

23 Polska Agencja Prasowa, Prezydenci Duda i Zełenski: działania Rosji mają na celu zrujnowanie pokoju w Europie, https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C933725%2Cprezydenci-duda-i-zelenski-dzialania-rosji-maja-na-celu-zrujnowanie-pokoju, dostęp: 04.09.2021.

Skip to content