Architektura bezpieczeństwa antyterrorystycznego Polski i Litwy

🕔 Artykuł przeczytasz w 9 min.

Wstęp

Polska i Litwa są położone w regionie, gdzie nasilają się zagrożenia o charakterze terrorystycznym (w tym nacjonalistycznym, separatystycznym, ultraprawicowym i lewicowym). Wynika to z uwarunkowań wewnętrznych, gdzie dochodzi do napięć pomiędzy wyznawcami różnych ideologii i religii (chrześcijaństwo – islam, nacjonalizm – paneuropeizm, tradycyjny model – LGBT, mniejszości etniczne – ultraprawica, etc.). Oprócz tego, duże znaczenie ma łatwość przemieszczania się wewnątrz Strefy Schengen, a także niekontrolowana migracja z Bałkanów, Ukrainy i Federacji Rosyjskiej. W związku z tym powinno się ponownie poddać analizie zdolności oraz potencjał Polski i Litwy do reagowania na potencjalne zjawiska o charakterze terrorystycznym. Nawet jeśli obecnie zagrożenie jest oceniane jako niskie, warto stale poprawiać i dopasowywać posiadane modele działalności antyterrorystycznej w dwóch perspektywach – w Unii Europejskiej oraz w Europie Wschodniej.

Na Litwie definicja terroryzmu została częściowo określona w kodeksie karnym Republiki Litewskiej¹. Mimo obszernego opisu definicji terroryzmu, zgodnej z prawem międzynarodowym, przyjęto, iż definiowany jest akt terroru a nie terroryzm. W związku z tym do działalności terrorystycznej dochodzi gdy: osoba w celach terrorystycznych wytwarza, nabywa, przechowuje, transportuje, przekazuje lub w inny sposób dysponuje bronią palną, amunicją, materiałami wybuchowymi, nuklearnymi lub radioaktywnymi². Ponadto kodeks karny wskazuje inne przestępstwa terrorystyczne, takie jak: podżeganie do popełnienia przestępstwa terrorystycznego, rekrutacja do organizacji terrorystycznej, grożenie popełnieniem przestępstwa terrorystycznego, finansowanie i wspieranie działalności terrorystycznej, szkolenia terrorystyczne i zdobywanie wiedzy w celach przeprowadzania ataków terrorystycznych oraz podróże w celu odbycia szkoleń terrorystycznych³.

W Polsce w art. 115 § 20 kodeksu karnego zdefiniowano czym jest przestępstwo o charakterze terrorystycznym⁴, określając, iż jest to czyn zabroniony (w tym także groźba popełnienia takiego czynu), zagrożony karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 5 lat, popełniony z zamiarem⁵:

1. poważnego zastraszenia wielu osób,

2. zmuszenia organu władzy publicznej Rzeczypospolitej Polskiej lub innego państwa albo organu organizacji międzynarodowej do podjęcia lub zaniechania określonych czynności,

3. wywołania poważnych zakłóceń w ustroju lub gospodarce Rzeczypospolitej Polskiej, innego państwa lub organizacji międzynarodowej.

System antyterrorystyczny w Rzeczypospolitej Polskiej

System antyterrorystyczny w Polsce był kształtowany od lat, a jego szczególny rozwój można dostrzec po atakach na świecie przeprowadzonych na początku XXI wieku oraz występujących w kraju zagrożeniach o charakterze terrorystycznym⁶. System antyterrorystyczny jest określany jako zbiorowość służb i instytucji powołanych do rozpoznawania zagrożeń, przeciwdziałania im oraz ich zwalczania. Każdy z podmiotów ma odpowiednie uprawnienia i kompetencje, jest wyposażony w środki umożliwiające realizację ustawowych zadań, jest też połączony z innymi służbami zintegrowanym systemem łączności i wymiany informacji, a także wraz z nimi realizuje działania bezpośrednie pod tym samym dowództwem. W związku z tym system antyterrorystyczny w Polsce opiera się na obowiązującym ustawodawstwie, instytucjach państwowych zwalczających terroryzm oraz na społeczeństwie, które powinno być świadome zagrożeń terrorystycznych i aktywnie uczestniczyć w minimalizowaniu występowania niebezpieczeństw o takim charakterze⁷.

W polskim systemie antyterrorystycznym wyróżnia się trzy poziomy:

• strategiczny – w ramach którego Prezes Rady Ministrów i Rada Ministrów podejmują kluczowe działania o charakterze systemowym w zakresie ochrony antyterrorystycznej kraju.

• operacyjny – w ramach którego Centrum Antyterrorystyczne Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Rządowe Centrum Bezpieczeństwa (RCB) koordynują wymianę informacji między poszczególnymi służbami i instytucjami.

• taktyczny – wykonywany przez poszczególne służby, organy i instytucje, w których zakresie pozostaje antyterrorystyczne zabezpieczenie kraju.

System antyterrorystyczny w Polsce opiera się na kilku innych podsystemach bezpieczeństwa wewnętrznego państwa. W zależności od charakteru podejmowanych działań na poszczególnych etapach mogą być prowadzone różne czynności. Całość tych aktywności może być uzupełniana szczególnymi rozwiązaniami przygotowanymi jedynie na wypadek zagrożeń terrorystycznych, a wyrażonymi głównie w ustawie o działaniach antyterrorystycznych. Pokazuje to wyraźnie, że działania nie są kategorią mogącą funkcjonować w oderwaniu od innych obszarów bezpieczeństwa w całym państwie. Skutki zamachów terrorystycznych są bowiem wieloobszarowe i wymagają podejmowania działań na wielu płaszczyznach aktywności państwa⁸.

Wyróżnia się następujące etapy prewencji podejmowane w ramach działań antyterrorystycznych. W pierwszej fazie wyodrębnia się prewencję pierwotną (proaktywną) charakteryzującą się analizowaniem i prognozowaniem zagrożeń w celu identyfikacji występujących czynników ryzyka, a także na rzecz przeciwdziałania niebezpieczeństwu, zanim ono wystąpi. Kolejnym etapem jest prewencja wtórna (paraaktywna), która charakteryzuje się powstrzymywaniem rozrostu zagrożenia, po tym jak wystąpią jego pierwsze przejawy. Jest ona kierowana przeciwko osobom, które podejmują działania o charakterze terrorystycznym. Ostatnim z etapów jest prewencja mająca na celu niwelowanie skutków zagrożeń już występujących oraz przeciwdziałania ich nawrotom (postaktywna). Zaliczają się do tego również czynności prawo-karne oraz inne czynności resocjalizacyjne i kontrolne wobec sprawców – terrorystów⁹.

W takiej perspektywie działania antyterrorystyczne będą się wiązać z podjęciem wszelkich aktywności na rzecz udaremnienia ataków terrorystycznych już na etapie prawdopodobieństwa ich wystąpienia, w fazie planowania, w trakcie działań profilaktycznych ale również i edukacyjno–uświadamiających¹⁰. Kluczową rolę w realizacji tych działań pełnią policja oraz służby specjalne, które będą współtworzyć uzupełniający się system informacyjno–reagujący w celu uzyskiwania informacji oraz prowadząc działania zabezpieczające. Wspierać je będą jako uzupełnienie wielopłaszczyznowych działań antyterrorystycznych: Straż Graniczna, straż marszałkowska, Służba Ochrony Państwa, Państwowa Straż Pożarna, Krajowa Administracja Skarbowa, Żandarmeria Wojskowa oraz Rządowe Centrum Bezpieczeństwa.

Terroryzm w strategicznych dokumentach Litwy

W przypadku Litwy, w niniejszym opracowaniu wzięto pod uwagę dwa dokumenty szeroko związane z bezpieczeństwem narodowym kraju, niemniej jednak oba poruszają kwestię zagrożenia terroryzmem. Pierwszym dokumentem, który zostanie poddany analizie, jest Narodowa Ocena Ryzyka 2021, a drugim – Strategia Bezpieczeństwa Narodowego, przyjęta w 2017 roku.

Narodowa Ocena Ryzyka jest dokumentem aktualizowanym co roku i zawiera analizę głównych zagrożeń dla bezpieczeństwa Litwy, które uporządkowane są w kilka kategorii, np. bezpieczeństwo militarne, bezpieczeństwo informacyjne czy bezpieczeństwo gospodarcze i energetyczne. Jej autorami są Departament Bezpieczeństwa Państwowego Republiki Litewskiej oraz Służba Wywiadu Obronnego i Bezpieczeństwa przy Ministerstwie Obrony Narodowej.

Autorzy Oceny uznali, że „terroryzm pozostaje poważnym zagrożeniem w Europie”¹¹, dlatego też jest on analizowany w osobnym rozdziale wraz z niektórymi kwestiami związanymi z bezpieczeństwem globalnym, które mogą wpływać na poziom zagrożenia terrorystycznego. Terroryzm i zagrożenie z nim związane oceniane jest przez pryzmat zarówno terroryzmu prawicowego, jak i religijnego (islamskiego).

Dokument szczegółowo odnosi się do konkretnego przypadku jednego z obywateli Litwy, który został uznany za członka międzynarodowej grupy akceleracjonistycznej „Feuerkrieg Division” (akceleracjonizm jest jedną z najbardziej radykalnych ideologii skrajnej prawicy). Zwolennicy akceleracjonizmu są wysoko wykwalifikowani w zakresie nowoczesnej komunikacji, co z kolei pozwala im „wykorzystywać narzędzia internetowe do rozpowszechniania propagandy, radykalizacji innych, dzielenia się wiedzą na temat produkcji broni palnej lub improwizowanych urządzeń wybuchowych (IED)”¹², co podkreśla przesłanie z początku dokumentu, że „Internet staje się głównym narzędziem indoktrynacji i koordynacji prawicowych ekstremistów, również na Litwie”¹³. W Ocenie stwierdza się, że na Litwie zidentyfikowano kolejne osoby związane ze skrajnie prawicowym ekstremizmem, które prawdopodobnie będą próbowały dołączyć do międzynarodowych grup osób o podobnych poglądach.

Za główne zagrożenie terroryzmem o podłożu religijnym w dokumencie uznano ISIS i Al-Kaidę (AQ) i stwierdzono, że obie te organizacje nadal stanowią poważne zagrożenie dla Europy, pomimo strat terytorialnych (ISIS) i niezdolności do przeprowadzenia ataku terrorystycznego na Starym Kontynencie w ciągu ostatnich kilku lat (AQ), wskazując na niebezpieczny trend rosnącej liczby ataków przeprowadzanych przez osoby zainspirowane (tzw. samotne wilki) przez jedną z wyżej wymienionych organizacji.

Obecna pandemia COVID-19 jest również wymieniana w kontekście terroryzmu, zarówno w pozytywnym, jak i negatywnym znaczeniu. W pierwszym przypadku pandemia ograniczyła masowe zgromadzenia (przez co terroryści mają mniej okazji do przeprowadzania ataków na skupiska ludzi), a także zmusiła państwa do wprowadzenia restrykcji w podróżach międzynarodowych, ograniczając możliwość powrotu do krajów europejskich bojowników walczących dla ISIS w Syrii i Iraku. Z drugiej jednak strony, dokument przekonuje, że pandemia pozwoliła organizacjom terrorystycznym wykorzystać ją do celów propagandowych i szerzenia paniki w społeczeństwach. Co ciekawe, wspomina się o możliwości „wykorzystania koronawirusa do bioterroryzmu”¹⁴ poprzez próbę zarażenia jak największej liczby osób.

W dokumencie wymieniono również kilka kwestii stanowiących zagrożenie dla bezpieczeństwa międzynarodowego, które równocześnie mają wpływ na zagrożenie terroryzmem. Ocena przywołuje wycofanie wojsk amerykańskich z Afganistanu i dążenia talibów do przejęcia w nim władzy (dodatkowo wspominając o pogarszającej się sytuacji bezpieczeństwa w tym kraju, ze względu na spowodowany przez nich wzrost przemocy), a także niestabilną sytuację w Sahelu, jak również wpływ Iranu na Irak i jego działania w tym kraju, które „komplikują wysiłki społeczności międzynarodowej na rzecz skutecznej walki z ISIL, a tym samym stwarzają terrorystom bardziej sprzyjające warunki do działania”¹⁵. W Ocenie uznano również, że konflikty na Bliskim Wschodzie i w Afryce Północnej mogą, w przypadku nasilenia, zwiększyć przepływ nielegalnych migrantów do Europy.

Jeśli chodzi o Strategię Bezpieczeństwa Narodowego, to w najbliższej przyszłości zostanie ona poddana rewizji¹⁶. Prawdą jest, że jej obecna wersja – i można przewidywać, że nie zmieni się to w wersji zrewidowanej – za główne zagrożenie dla bezpieczeństwa Litwy uznaje „agresywne działania Federacji Rosyjskiej naruszające architekturę bezpieczeństwa opartą na uniwersalnych regułach i zasadach prawa międzynarodowego oraz pokojowego współistnienia”¹⁷. Wśród przykładów dokument wymienia aneksję Krymu, czy też nagromadzenie nowoczesnego sprzętu wojskowego i przeprowadzenie ćwiczeń w pobliżu granic Litwy. Niemniej jednak autorzy dokumentu dostrzegli zagrożenia, niebezpieczeństwa i ryzyko innych rodzajów, na przykład zagrożenia informacyjne (propaganda i dezinformacja mająca na celu sianie nieufności i niezadowolenia, podżeganie do nienawiści i podważanie członkostwa Litwy w NATO), rozwój elektrowni atomowych w pobliżu granic Litwy (w odniesieniu do Białorusi i Rosji władze litewskie są zdania, że przy budowie zaniedbano procedury bezpieczeństwa co naraża na niebezpieczeństwo obywateli Litwy), a także zagrożenia mieszczące się we wspólnej kategorii terroryzmu, ekstremizmu i radykalizacji.

Ponadto w Strategii uznano, że rozwój terroryzmu lub niekontrolowane migracje (które same również mogą zwiększyć ryzyko terroryzmu) mogą być również spowodowane zagrożeniami mającymi swoje źródło w południowym sąsiedztwie Europy (czy to w postaci niestabilnych państw, czy też „próżni bezpieczeństwa” w ich obrębie, co może z kolei prowadzić do wzrostu ekstremizmu religijnego). Do zestawu przedsięwzięć, poprzez które władze Litwy chcą budować bezpieczeństwo antyterrorystyczne kraju, należy m. in. wzmocnienie prewencji i zwiększenie kontroli zorganizowanych grup przestępczych mających powiązania z organizacjami terrorystycznymi, a także usprawnienie procesu wymiany informacji pomiędzy instytucjami zajmującymi się terroryzmem.

Zakończenie

Architektura bezpieczeństwa antyterrorystycznego stanowi kluczowy element w procesie opracowywania struktur bezpieczeństwa. Artykuł ten miał na celu zwięzłe omówienie polskiego podejścia antyterrorystycznego oraz zasygnalizowanie tego jak terroryzm jest postrzegany w strategicznych dokumentach Litwy. Ponadto jego celem było poruszenie tematu związanego z zagrożeniem terrorystycznym w Polsce i w jednym z krajów bałtyckich, gdyż opracowań naukowych czy analiz obejmujących tę problematykę jest bardzo mało.

CZYTAJ RÓWNIEŻ: Antyterroryzm w Estonii i na Łotwie 

Terroryzm zagraża światowemu porządkowi od dziesięcioleci a przez wzgląd na jego różne formy i odmiany, a także ciągłe udoskonalanie przez organizacje terrorystyczne stosowanych metod i strategii, jest zagrożeniem, które niezwykle ciężko zwalczyć. W związku z tym proces udoskonalania krajowych rozwiązań antyterrorystycznych jest tak naprawdę nieskończony.

Jako że terroryzm ma charakter transgraniczny, konieczna do jego skutecznego zwalczania jest silna współpraca międzynarodowa pomiędzy państwami, a zwłaszcza ich instytucjami/agencjami, w których kompetencjach znajduje się przeciwdziałanie oraz niwelowanie skutków. Dlatego też sąsiedzka współpraca Polski i Litwy ma ogromne znaczenie dla bezpieczeństwa na wschodnich granicach UE i NATO.

_{Artykuł został pierwotnie opublikowany w kwartalniku “Myśl Suwerenna. Przegląd Spraw Publicznych” nr 3(5)/2021.}

_{Grafika:pixabay.com}

_______________________________