Antyterroryzm w Estonii i na Łotwie

🕔 Artykuł przeczytasz w 12 min.

Wstęp

Zagrożenia terrorystyczne są postrzegane jako poważne niebezpieczeństwo dla globalnego porządku. Szkodliwy charakter działań ekstremistów, nawet jeśli miałby być eksponowany w formie pojedynczego ataku, może całkowicie zakłócić normalne funkcjonowanie społeczeństw, państw i organizacji międzynarodowych¹. Destrukcyjne skutki ataków terrorystycznych wpływają na gospodarcze, polityczne, społeczne, kulturowe i religijne uwarunkowania zaatakowanego państwa oraz naruszają jego potencjał bezpieczeństwa narodowego. Dlatego niespodziewany atak terrorystyczny stawia pod znakiem zapytania skuteczność systemów antyterrorystycznych, na które składają się różne istotne wysiłki, metody i narzędzia². Wszystkie środki stosowane na poziomie krajowym, wspierane przez elementy składające się na współpracę międzynarodową, mające na celu zwalczanie wewnętrznego i zewnętrznego charakteru terroryzmu wymagają ciągłego doskonalenia.

Przepisy antyterrorystyczne wdrażane w Estonii i na Łotwie są spójne z podejściem Unii Europejskiej, jak również z rozwiązaniami narodowymi stosowanymi przez inne państwa członkowskie UE. Unia Europejska wypracowała kluczowe rozwiązania legislacyjne, z których najważniejszym jest “Decyzja ramowa w sprawie zwalczania terroryzmu”³ przyjęta w 2002 r. i zawierająca wspólną dla całej Europy definicję przestępstw terrorystycznych. Kolejnym istotnym elementem, o którym należy tu wspomnieć, jest strategia antyterrorystyczna wdrożona w 2005 roku, tuż po zamachach terrorystycznych w Madrycie i Londynie, która została następnie zaktualizowana w 2014 roku⁴. Państwa brane pod uwagę w niniejszym artykule – Estonia i Łotwa – stosują podobną strategię antyterrorystyczną do tej przyjętej przez inne państwa członkowskie UE, w tym Francję⁵, Belgię⁶, Austrię⁷, Danię⁸ i Hiszpanię⁹, w której skupiają się na kryminalizacji terroryzmu, wzmacnianiu współpracy międzynarodowej w zakresie legislacji¹⁰ oraz praktykowaniu środków stricte antyterrorystycznych¹¹.

Autorzy opracowania skupiają się na zdefiniowaniu zjawiska terroryzmu w rozumieniu obu rozpatrywanych państw oraz zobrazowaniu podejścia antyterrorystycznego na Łotwie i w Estonii. Metodologia badań oparta została na analizie tematycznej, syntezie i badaniach porównawczych. Na początku autorzy wyjaśniają, jak terroryzm jest definiowany przez każde z tych państw, a następnie proponują dwie perspektywy ilustrujące podejścia antyterrorystyczne przyjęte w tych krajach: szerzej przyglądają się systemowi antyterrorystycznemu w Estonii, a także oceniają, co poszczególne dokumenty strategiczne i dokumenty bezpieczeństwa narodowego Łotwy mówią o terroryzmie i jak analizują zagrożenie, jakie stanowi. Niniejsze opracowanie ma stanowić wkład do literatury na temat zagrożenia terroryzmem w Estonii i Łotwie, które jest dość ograniczona w porównaniu z literaturą na temat terroryzmu w kontekście Europie Zachodniej.

Definicja terroryzmu w Estonii i na Łotwie

Terroryzm jako zjawisko przybiera różną formę i jest inaczej postrzegany w każdym kraju. Z tego powodu istotne jest prowadzenie stałych badań i wskazywanie jego charakterystycznych elementów. Obecnie na świecie funkcjonuje co najmniej kilkaset definicji i niezależnych opisów terroryzmu. Dlatego nie ma wspólnej definicji tego zjawiska, mimo że organizacje międzynarodowe oferują ogólne wyjaśnienia¹². Rozumienie terroryzmu różni się w zależności od regionu, prawa i podejścia politycznego. Często jest to związane z tym, gdzie i jak często dochodzi do ataków terrorystycznych, a także jak takie incydenty odnoszą się do ustawodawstwa krajowego i kryminalizacji terroryzmu w danym kraju¹³.

Interpretacja tej destrukcyjnej działalności jest porównywalna w Estonii i na Łotwie, jednak oba państwa mają swoje dokładne rozumienie tego zagrożenia. Co znamienne, niespójności w charakterystyce i opisach terroryzmu pojawiają się między badaczami z tego samego kraju, mimo że zagrożenia są zasadniczo podobne i równoległe¹⁴. W końcu, zrozumienie prawnej definicji terroryzmu pomaga wyjaśnić, dlaczego nie każde brutalne wydarzenie lub atak ma charakter terrorystyczny. W trakcie badań autorzy wyszli z założenia, że opisy uwzględniające przestępstwa terrorystyczne w najdokładniejszym i adekwatnym ujęciu można znaleźć w krajowych kodeksach karnych, które są kluczowymi elementami narodowych strategii walki z terroryzmem.

Na Łotwie terroryzm definiuje się według rodzajów działalności. Prawo karne opisuje listę działań terrorystycznych, takich jak zamachy bombowe, podpalenia, użycie broni masowego rażenia, masowe zatrucia, branie zakładników itp., które muszą być popełnione w określonym celu – zastraszenia ludności, zmuszenia państwa do określonego działania lub zmuszenia go do powstrzymania się od niego itp¹⁵. Ponadto ustawodawstwo łotewskie wyróżnia inne przestępstwa terrorystyczne, w tym finansowanie terroryzmu, wspieranie grup terrorystycznych, rekrutację, szkolenie i edukację na potrzeby terroryzmu, podróżowanie w celach terrorystycznych, usprawiedliwianie działalności terrorystycznej oraz podżeganie do popełniania czynów o charakterze terrorystycznym¹⁶. Większość akademickich definicji terroryzmu na Łotwie odnosi się do użycia przemocy lub groźby jej użycia w celu osiągnięcia określonych celów – religijnych, politycznych lub społecznych¹⁷.

Estonia zdefiniowała terroryzm jako przestępstwo w 237 § swojego kodeksu karnego. Terroryzm występuje wówczas, gdy popełnienie czynu skierowane jest przeciwko bezpieczeństwu międzynarodowemu, przeciwko człowiekowi lub środowisku, stwarzając zagrożenie dla życia lub zdrowia; przeciwko państwom obcym lub organizacjom międzynarodowym; albo gdy jest przestępstwem niebezpiecznym dla społeczeństwa i polega na wytwarzaniu, rozprowadzaniu lub używaniu zakazanej broni, uszkodzeniu lub zniszczeniu mienia w znacznych rozmiarach, lub ingerencji w dane informatyczne albo utrudnianiu funkcjonowania systemów komputerowych, a także groźbie popełnienia takich czynów, jeżeli są one popełniane w celu zmuszenia państwa lub organizacji międzynarodowej¹⁸. Ponadto członkostwo w organizacji terrorystycznej, przygotowywanie i podżeganie do popełnienia aktów terroryzmu, organizowanie, finansowanie i wspieranie podróży w celu popełnienia takiego aktu, jak również finansowanie i wspieranie aktu terroryzmu są karalne na mocy kodeksu karnego jako działalność terrorystyczna¹⁹.

Podejście do antyterroryzmu w Estonii

Walka z terroryzmem, a także radykalizmem i ekstremizmem nie są głównymi zagadnieniami dla estońskich instytucji bezpieczeństwa. Niemniej jednak organy ścigania i agencje bezpieczeństwa stale prowadzą działania mające na celu wykrycie wszelkich ruchów ekstremistów w kraju. Podstawową rolę prewencyjną pełnią podmioty społeczne i edukacyjne, których celem jest prowadzenie polityki integracyjnej. 14 listopada 2013 r. rząd Republiki Estonii zatwierdził podstawowe zasady walki Estonii z terroryzmem, określając cele Estonii w takiej walce oraz mapując stwarzane zagrożenia²⁰. Terroryzm został również wskazany jako jedno z zagrożeń w oficjalnej strategii polityki zagranicznej Estonii do 2030 roku²¹.

Ogólny system antyterrorystyczny w Estonii składa się z kilku organów na różnych poziomach organizacyjnych. Najwyższym organem kształtującym politykę jest Rządowy Komitet Bezpieczeństwa (Komitet Bezpieczeństwa), który analizuje i ocenia sytuację w zakresie bezpieczeństwa oraz koordynuje działania agencji bezpieczeństwa. W skład Komitetu Bezpieczeństwa wchodzi premier i inni ważni ministrowie, m.in. minister sprawiedliwości, minister finansów, minister spraw wewnętrznych i minister spraw zagranicznych. Dyrektor ds. koordynacji krajowej i bezpieczeństwa organizuje działalność Komitetu Bezpieczeństwa²².

Pracę i koordynację różnych agencji w walce z terroryzmem organizuje Rada Antyterrorystyczna przy Komitecie Bezpieczeństwa, która nadzoruje uchwalony w 2006 roku Estoński Plan Działań Antyterrorystycznych²³, monitoruje jego realizację i przedkłada propozycje jego ulepszenia. Rada Antyterrorystyczna, podległa Ministerstwu Spraw Wewnętrznych, składa się z Ministerstwa Sprawiedliwości, Ministerstwa Obrony, Ministerstwa Gospodarki i Komunikacji, Kancelarii Rządu, Ministerstwa Finansów, Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Służby Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Sił Obronnych, Służby Wywiadu Zagranicznego, Zarządu Podatków i Ceł oraz przedstawicieli Policji i Straży Granicznej. Przedstawiciele co najmniej 12 agencji w Estonii są oddelegowani do walki z terroryzmem, co oznacza, że skuteczna i efektywna współpraca między wszystkimi tymi podmiotami musi być zapewniona, a program powinien być trwały i kompleksowy. Osiągnięcie tego celu wymaga wspólnego zrozumienia problemu przez wszystkie władze i otwartości na współpracę²⁴. Istnieją 3 poziomy, na których reagują różne organy: poziom polityki, poziom koordynacji i poziom reagowania.

Wszystkie ministerstwa i agencje mają swoje własne, specyficzne role, działania i cele, zgodnie z ich obszarami specjalizacji. Na przykład Ministerstwo Sprawiedliwości jest odpowiedzialne za ustawodawstwo. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych odgrywa ważną rolę w planowaniu działań antyterrorystycznych, ponieważ główne agencje antyterrorystyczne działają na jego zlecenie. Ponadto Ministerstwo Spraw Wewnętrznych prowadzi prace nad przygotowaniem planu rozwoju w zakresie wzmocnienia bezpieczeństwa wewnętrznego, który obejmuje również walkę z terroryzmem. Z drugiej strony, inne zadania są również niezwykle ważne nie tylko dla bezpieczeństwa narodowego Estonii, ale i międzynarodowego. Rząd, za pośrednictwem ministerstw i wyspecjalizowanych organów, w celu wzmocnienia odporności społeczeństwa obywatelskiego na zagrożenia terrorystyczne oferuje m.in.: bezpłatne szkolenia językowe dla imigrantów, programy adaptacyjne i integracyjne, programy przeciwdziałania mobbingowi, doradztwo dla osób innej narodowości, ocenę ryzyka więźniów, szkolenia różnych urzędników w zakresie polityki antyterrorystycznej, ostrzeżenia dla osób wyjeżdżających za granicę oraz programy edukacyjne dla obywateli, którzy mogą być świadkami ataku terrorystycznego, aby potrafili odpowiednio zareagować.

Terroryzm w strategicznych dokumentach Łotwy

W przypadku Łotwy pod uwagę będą brane dokumenty o charakterze antyterrorystycznym. Na Łotwie kwestie związane z terroryzmem poruszane są nie w jednym dokumencie czy planie, ale w kilku. Niniejszy artykuł odnosi się bardziej szczegółowo do Koncepcji Bezpieczeństwa Narodowego (opracowanej i przyjętej w 2019 r.), a także krótko do Narodowego Planu Antyterrorystycznego.

Co ciekawe, pierwszy z wymienionych dokumentów, Koncepcja Bezpieczeństwa Narodowego, której poprzednia wersja została przyjęta w 2015 r., podchodzi do bezpieczeństwa narodowego w sposób bardziej kompleksowy i ocenia nie tylko konwencjonalne ryzyka teraźniejszości, ale także np. możliwe przyszłe zagrożenia. Oprócz problematyki terroryzmu Koncepcja wprowadza pojęcia bezpieczeństwa narodowego i polityki bezpieczeństwa narodowego, ocenia zmiany w międzynarodowym środowisku bezpieczeństwa, które wpływają na bezpieczeństwo Łotwy, oraz analizuje m.in. zagrożenia militarne – za główne zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego Łotwy uznaje się “agresywną politykę bezpieczeństwa Rosji realizowaną […] w regionie bałtyckim”²⁵ – zagrożenia cybernetyczne, a także zagrożenia ze strony obcych służb wywiadowczych, wyznaczając priorytety prewencyjne, które powinny zminimalizować analizowane zagrożenia.

Dokument uznaje, że “międzynarodowy terroryzm nadal stanowi jedno z głównych zagrożeń dla bezpieczeństwa Europy”²⁶, a także, że nawet po utracie przez Państwo Islamskie (ISIS, IS) terytorialnego kalifatu, organizacja ta nadal szerzy swoją ideologię, która może zwiększać ryzyko radykalizacji i inspirować niektóre osoby do zaangażowania się w działalność terrorystyczną. W dalszej części można przeczytać, że w ostatnim roku nie wykryto osób ani organizacji gotowych stosować taktykę terrorystyczną na Łotwie, niemniej jednak zidentyfikowano szereg osób, “które przejawiały pierwsze oznaki radykalizacji”²⁷, a także kilku konwertytów na islam doświadczających problemów ze zdrowiem psychicznym (osoby cierpiące na zaburzenia psychiczne uznawane są w dokumencie za te, które najbardziej są zagrożone przyciągnięciem do działalności terrorystycznej). Wspomina się również o wysiłkach grup terrorystycznych zmierzających do wykorzystania cyberprzestrzeni w celu szerzenia propagandy i prowadzenia działań rekrutacyjnych.

Dokument ten, całkiem słusznie, wspomina o możliwym zagrożeniu terroryzmem zarówno lewicowym, jak i prawicowym, podkreślając, że ekstremiści o tej charakterystyce nie angażowali się w działalność terrorystyczną na Łotwie przed przyjęciem tego dokumentu, dodając jednak, że “odmienne doświadczenia innych państw europejskich nie pozwalają na znaczące zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia takich zagrożeń”²⁸.

Omawiany dokument proponuje zestaw środków zapobiegawczych, które powinny zostać wdrożone w celu zmniejszenia ryzyka związanego z terroryzmem międzynarodowym. Wśród tych działań wymienia się m.in. udział w międzynarodowych operacjach pokojowych, których celem jest zwalczanie organizacji terrorystycznych w miejscach ich schronienia, udzielanie wsparcia państwom, w których granicach działają terroryści, zacieśnianie współpracy organizacji wywiadowczych i bezpieczeństwa z innymi podmiotami państwowymi zajmującymi się przeciwdziałaniem terroryzmowi, a także położenie szczególnego nacisku na zapobieganie radykalizacji, która uznawana jest za “najistotniejsze ryzyko związane z terroryzmem”²⁹. Inne zalecane środki dotyczą podjęcia działań mających na celu zwiększenie bezpieczeństwa potencjalnych celów o wysokim priorytecie dla terrorystów (np. infrastruktury krytycznej) oraz położenia szczególnego nacisku, przez instytucje odpowiedzialne za te kwestie, na zapewnienie zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.

Jeśli chodzi o Narodowy Plan Antyterrorystyczny, który określa środki zapobiegawcze, jakie powinny wprowadzić instytucje nadzorujące zapobieganie zagrożeniom terrorystycznym, jest on dokumentem niejawnym, dlatego niewiele można powiedzieć o jego zapisach. Niemniej jednak Łotewska Państwowa Służba Bezpieczeństwa zapewnia, że plan uwzględnia najnowsze trendy w zakresie terroryzmu i koncentruje się na łagodzeniu ryzyka wynikającego m.in. z rozwoju technologicznego. Przykładowo, przedmiotowy dokument ustanawia procedury ostrożnościowe związane z ryzykiem wynikającym z wykorzystania dronów i zagrożeń dla technologii komunikacyjnych, a także skupia się na zabezpieczeniu obiektów infrastruktury krytycznej³⁰.

Zagrożenie terroryzmem w Estonii i na Łotwie

Estonia

Największe zagrożenia terrorystyczne dla Estonii związane są z nierównościami społecznymi, różnicami kulturowymi i religijnymi, nacjonalizmem oraz rosnącą polaryzacją polityczną. Wiążą się one również z bezrobociem, nierównościami społecznymi, dyskryminacją i rasizmem. Osoby, którym odmawia się możliwości funkcjonowania w społeczeństwie ze względu na wyznawaną religię, światopogląd czy przekonania, stają się wrogo nastawione do reżimu ustanowionego przez państwo ograniczające ich prawa. Zagrożenia terrorystyczne, uporządkowane według ideologii sprawców, są w Estonii klasyfikowane w następujący sposób: terroryzm nacjonalistyczny lub etniczny, terroryzm religijny, terroryzm skrajnie prawicowy i terroryzm lewicowy. Obecnie poziom zagrożenia terroryzmem w Estonii jest niski, co oznacza, że prawdopodobieństwo ataku jest niewielkie. Na bezpieczeństwo w Estonii mają wpływ nie tylko zradykalizowani mieszkańcy kraju, ale także obcokrajowcy odwiedzający Estonię.

Obecnie propaganda terrorystyczna w Internecie oraz działania radykalnych islamistów skierowane na różne grupy społeczne są uważane za główne przyczyny radykalizacji w krajach europejskich, w tym w Estonii. Z tego powodu estońskie agencje antyterrorystyczne pracują nad skutecznym reagowaniem na każdym poziomie operacyjnym, podnosząc świadomość radykalizacji jako zjawiska i problemu społecznego. Inną istotną rolą rządu jest zapewnienie wsparcia społecznego i psychologicznego osobom narażonym na oddziaływanie propagandy.

Łotwa

Zagrożenie terroryzmem na Łotwie jest obecnie oceniane jako niskie, co jest najniższym poziomem w czterostopniowej skali przedstawionej na stronie internetowej Państwowej Służby Bezpieczeństwa . Choć jest raczej mało prawdopodobne, by Łotwa stała się bezpośrednim celem ataków terrorystycznych w najbliższej przyszłości , niemniej jednak nie można ignorować takiego zagrożenia. Można argumentować, że jeśli atak miałby mieć miejsce na Łotwie, zostałby przeprowadzony przez samotnego wilka, a nie wynikałby ze skoordynowanych działań organizacji terrorystycznej. Można wnioskować, że Łotwa cieszy się raczej z przywileju nieuznawania jej za główny cel ataków terrorystycznych.

W oparciu o powyższe istnieje jednak niebezpieczeństwo radykalizacji działań grup terrorystycznych, zarówno prawicowych, jak i islamskich, których materiały propagandowe nie tak trudno znaleźć w Internecie. Terrorystyczna propaganda dostępna w Internecie odegrała już ogromną rolę w przekształcaniu bezbronnych osób w terrorystów w wielu krajach, a władze łotewskie powinny zwrócić uwagę również na to zagrożenie.

Konkluzje

Artykuł poświęcony był zagrożeniu terroryzmem w Estonii i na Łotwie, a jego celem było wzbogacenie dość ograniczonej literatury na ten temat. Zaprezentowano definicje terroryzmu przyjęte przez oba te państwa, opisano podejście antyterrorystyczne w Estonii, a także oceniono, w jaki sposób zagrożenie terroryzmem jest analizowane w strategicznych dokumentach dotyczących bezpieczeństwa Łotwy.

CZYTAJ RÓWNIEŻ: Polska ustawa antyterrorystyczna w dobie współczesnych zagrożeń 

Walka z terroryzmem toczy się od dziesięcioleci, ponieważ przybiera on różne formy i jest różnie definiowany przez poszczególne kraje. Przeznaczenie środków na przeciwdziałanie terroryzmowi i wprowadzenie nowych metod jest wyzwaniem, ponieważ wymaga nowatorskich rozwiązań, inwestycji i opracowania strategii³¹. Często służby bezpieczeństwa i wywiadu danego kraju korzystają z metod innych organizacji i państw lub opracowują na ich podstawie własne koncepcje. Aby skuteczniej zwalczać terroryzm, programy walki z terroryzmem muszą być stale dostosowywane i udoskonalane. Polityki bezpieczeństwa państw członkowskich UE powinny opierać się na podobnych rozwiązaniach w zakresie zwalczania terroryzmu, gdyż wydaje się to kluczem do wzmocnienia międzynarodowej współpracy jednostek antyterrorystycznych.

Krytyczną kwestią, którą autorzy pragną szczególnie mocno podkreślić, jest to, że choć zagrożenie terroryzmem w krajach uwzględnionych w niniejszym opracowaniu jest niewielkie, to nie można go lekceważyć, pomijać czy ignorować. Każde z ocenianych państw ma własny zestaw zagrożeń, które są poważniejsze od terroryzmu (np. Rosja i jej agresywna polityka zagraniczna), niemniej jednak zagrożenie terroryzmem powinno być odpowiednio zaadresowane.

_{Artykuł został pierwotnie opublikowany w kwartalniku “Myśl Suwerenna. Przegląd Spraw Publicznych” nr 2(4)/2021.}

_{Grafika: pixabay.com}

_______________________________