Pozycja mocarstwa jest determinowana jego obecnością i demonstracją siły w kilku regionach jednocześnie. Francja – która w myśl słów Emmanuela Macrona – dalej ma rozwijać ideę Wielkiej Republiki, kieruje obecnie duży ciężar swoich polityczno-militarnych interesów pomiędzy Chiny a Australię. Mimo ogromnego zagrożenia dla francuskich wojsk w Sahelu oraz wyzwań i zobowiązań na flance wschodniej NATO, Paryż jest świadom, że musi dołączyć do teatru działań, gdzie aktywnie działają już inni quasi-sojusznicy, w tym m.in. Amerykanie, Brytyjczycy, Japończycy i Koreańczycy. Francja posiada swoje departamenty zamorskie rozrzucone po całym świecie, również w pobliżu Oceanu Indyjskiego i zachodnio-środkowej części Pacyfiku.
Zainteresowanie Indo-Pacyfikiem i Azją nie jest współcześnie tak duże jak np. wojną na Ukrainie. Niemniej, gdy spotykają się interesy mocarstw, a marynarki wojenne są postawione w stan najwyższej gotowości, to należy wziąć pod uwagę zmianę dyskursu zainteresowań. Francja, która jest militarnie obecna na całym globie, jest również skoncentrowana na Indo-Pacyfiku. Region ten pozostaje kluczowy, zarówno dla USA, jak i Chin, a zatem warto określić rolę kolejnego z aktorów geopolitycznych w tej rywalizacji, czyli Francji1.
Pod rządami prezydenta Emmanuela Macrona nastąpił wyraźny wzrost intensywności ukierunkowania na Indo-Pacyfik, z wyraźnym naciskiem na interesy francuskie2. Już w 2018 r. opublikowano strategię bezpieczeństwa Francji w regionie Indo-Pacyfiku, co było sygnałem o zwiększonym zainteresowaniu Paryża tym obszarem3. Obecnie należy się spodziewać tylko rosnącej pozycji Francji, która posiada narzędzia do przyjęcia roli europejskiego lidera i głównego partnera dla państw w tym regionie.
Francja jest obecna na Indo-Pacyfiku głównie za sprawą swoich terytoriów zamorskich. Co ważne, aż 93% jej wyłącznej strefy ekonomicznej znajduje się na Oceanie Indyjskim i Pacyfiku. W tym regionie mieszka ponad 1,6 miliona Francuzów, a także stacjonuje łącznie 8000 żołnierzy. Obecnie to właśnie terytorium, gdzie spotykają się interesy Australii, Chin, Indii, Indonezji, Japonii, Korei Południowej, Tajwanu oraz USA, stało się niezwykle ważne dla Paryża. Wynika to przede wszystkim z morskich szlaków handlowych łączących Europę i Zatokę Perską z Oceanem Spokojnym, przez Ocean Indyjski i Azję Południowo-Wschodnią, które – odpowiednio wykorzystywane – pozwalają na aktywny udział w światowym handlu i inwestycjach (wymiana z regionem Indo-Pacyfiku stanowi ponad jedną trzecią francuskiego handlu towarami poza UE i wzrosła o 49% w ciągu ostatnich 10 lat). Dla Francji to nie tylko okazja do ekonomicznego rozwoju w skali globalnej, ale także do połączenia z dążeniami do hegemonii i rywalizacji militarnej.
Stworzenie silnej marynarki wojennej, zwiększenie operacyjności wojsk rozmieszczonych w regionie, a także aktywny udział w procesie zachodzących zmian, w tym rosnącej rywalizacji Chiny – USA, były dla Francji fundamentalne w kontekście strategii w regionie Indo-Pacyfiku. Obecnie opiera się ona na utrzymaniu niezależnej pozycji, w której możliwa jest współpraca gospodarcza z Chinami, ale jednocześnie wprowadza wspólne ćwiczenia wojskowe z USA, Indiami i Japonią. Paryżowi najbardziej zależy na równowadze sił, utrzymaniu bezpieczeństwa swoich szlaków handlowych oraz inwestycji, a także przyjęciu roli mediatora – obserwatora zmieniającej się sytuacji w regionie, który zwracałby uwagę na zbyt dużą projekcję sił jednego z graczy, ochronę klimatu, praw człowieka i ryzyko ekspansji międzynarodowych grup przestępczych4.
Spośród wszystkich państw Unii Europejskiej Francja ma największe możliwości działań i interesy na obszarze Indo-Pacyfiku, co wynika z licznych terytoriów, które kontroluje – wyspy takie jak Majotta i Reunion na Oceanie Indyjskim czy m.in. Nowa Kaledonia i Polinezja Francuska na Oceanie Spokojnym. Do tego dochodzą aspekty historyczne. Państwa takie jak Wietnam, Laos i Kambodża przez długi czas pozostawały pod kontrolą Paryża, co skutkowało też francuskim zaangażowaniem w wojnę na Półwyspie Indochińskim w latach 1946-1954. Francja po dziś dzień utrzymuje z nimi ważne związki nie tylko polityczne, ale także językowe i kulturowe.
Ekspansyjne działania Chin w Azji Południowo-Wschodniej są uznawane przez Francję za duże wyzwanie. Paryż postrzega Chiny jako swojego handlowego partnera, choć jednocześnie widzi związane z tym państwem zagrożenia dla bezpieczeństwa w regionie. Dotyczą one w głównej mierze zwiększającej się militarnej obecności Chin na Morzu Południowochińskim oraz zaangażowaniem na południowym Pacyfiku. Nie jest tajemnicą, że Chiny próbują podporządkowywać sobie mikropaństwa położone na Oceanie Indyjskim. Od wielu lat prowadzą inwestycje i udzielają pomocy państwom takim jak Fidżi, Kiribati, czy Wyspy Salomona. Nie robią tego bezinteresownie. W zamian za pomoc oczekują od tych państw popierania stanowisk Chin na forum Organizacji Narodów Zjednoczonych i jej wyspecjalizowanych agend.
Choć współcześnie Francja nie jest postrzegana jako rywal Chin, to znajduje się w opozycji do nich i ich działań. W sporze pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a Chinami nie stoi po żadnej ze stron i deklaruje neutralność, a swoją obecność w regionie uzasadnia chęcią ochrony interesów. Niemniej, widząc chińskie zaangażowanie w Afryce (które ma charakter antyfrancuski), Paryż oddala się od kooperacji z Pekinem, zbliżając do Waszyngtonu.
Francja od kilku lat wzmacnia i intensyfikuje strategiczną obecność wojskową na Indo-Pacyfiku. Francja była pierwszym państwem Unii Europejskiej, które przyjęło strategię dotyczącą regionu Indo-Pacyfiku. Stało się to w 2018 r. Następnie przekonała Niemcy i całą wspólnotę do pójścia w jej ślady, wobec czego UE również przyjęła podobną strategię. Oprócz tego, Francja jest już gotowa na przyjęcie kolejnego dokumentu strategicznego dotyczącego regionu. Już trwają dyskusje nad wdrożeniem nowego podejścia, które ma być odpowiedzią na rosnące napięcia w regionie5.
Trwające dyskusje, co do stworzenia nowej strategii Francji dotyczącej Indo-Pacyfiku, mocno wspiera Minister Sił Zbrojnych Republiki Francuskiej Sébastien Lecornu (był wcześniej ministrem ds. terytoriów zamorskich), wzywając do ponownego omówienia polityki względem Indo-Pacyfiku. Podkreśla strategiczne znaczenie regionu, wnosi o jego ujęcie w programowaniu wojskowym oraz proponuje omówienie funkcjonowania terytoriów zamorskich względem sytuacji bezpieczeństwa. Minister zaznaczył, że Francja będzie nadal prowadzić szkolenia i operacje partnerskie. Wyróżnił, że regularnie będą rozmieszczane dodatkowe samoloty myśliwskie Rafale, m.in. na Polinezji, a siły zbrojne będą w stałej gotowości nie tylko w Polinezji i Nowej Kaledonii, ale także w Reunionie i Majotcie. Odniósł się on także do konkretnych państw, sygnalizując, że Francja to sojusznik Korei Południowej i Japonii oraz ważny partner dla jakich państw jak Indie, Indonezja i Malezja.
Obecnie do głównych założeń francuskiej polityki na Indo-Pacyfiku należą: bezpieczeństwo szlaków żeglugowych, walka z przestępczością i terroryzmem, rozwiązywanie kryzysów regionalnych. Stąd też Francja prowadzi regularnie patrole, które operują na Oceanie Indyjskim czy Morzu Południowochińskim. Co roku odbywają się także misje szkoleniowe Jeanne d’Arc. Kolejne istotne punkty to: dialog polityczny z Chinami, także za pośrednictwem Unii Europejskiej, oraz pogłębianie stosunków gospodarczych, handlowych i międzyludzkich z Australią, Indiami, Indonezją, Japonią, Singapurem i Koreą Południową. We francuskiej strategii wobec Indo-Pacyfiku poświęcono również miejsce zagadnieniom takim jak ochrona klimatu i promocja zrównoważonego rozwoju oraz multilateralizm.
W kwestii współpracy na Indo-Pacyfiku Francja szczególną rolę przypisuje trzem państwom, za każdym razem podkreślając rolę partnerstwa w bilateralnych relacjach. Z Indiami zależy jej na kooperacji na rzecz bezpieczeństwa na wodach w pobliżu granic morza terytorialnego, koncentracji na energii odnawialnej oraz walce z zanieczyszczeniem oceanów. Australia miała być głównym partnerem o charakterze militarnym, ale po trójstronnym porozumieniu: AUKUS i rezygnacji z zakupu łodzi podwodnych od Francji teraz oba kraje koncentrują się na walce z nielegalnymi połowami w regionie, reagowaniem na klęski żywiołowe i ochronie środowiska. Co ważne, Francja nawiązała również dialog trójstronny z Indiami i Australią, który obejmuje trzy priorytetowe obszary wspólnych działań: bezpieczeństwo morskie, zarządzanie zasobami morskimi oraz pogłębianie współpracy na forach wielostronnych. Współpracę z Japonią, trzecim partnerem, Francja chce oprzeć na 4 filarach: bezpieczeństwo morskie, klimat, rozbudowa infrastruktury i zdrowie. Wspólne działania to nie tylko ćwiczenia wojskowe, ale także projekty ministerstw i agencji ds. rozwoju obu państw. W takim ujęciu wysokorozwinięta technologicznie Francja będzie mogła wykorzystać okazję do dalszych inwestycji w regionie. Oprócz tego, będzie mogła zostać głównym przedstawicielem w budowaniu dialogu i zaangażowania pomiędzy Indo-Pacyfikiem a Unią Europejską.
Nie można się obecnie dziwić, że Francuzi podkreślają, że to głównie z ich inicjatywy będzie realizowana europejska strategia na rzecz ww. regionu. Jednocześnie wydaje się, że podobnie jak w rywalizacji o wpływy w Europie (E. Macron nie był nigdy zwolennikiem znacznego angażowania się USA w sprawy Starego Kontynentu) Paryż akceptuje sposobność kooperacji z Waszyngtonem, ale nie stawia jej na pierwszym planie. Póki co jest ona utrzymywana przede wszystkim w ramach QUAD i choć francuska wizja Indo-Pacyfiku opiera się na partnerstwach ze wszystkimi członkami Quadrilateral Security Dialogue, to jednak troska o zachowanie autonomii w zaostrzającej się rywalizacji USA–Chiny oraz duże zainteresowanie kooperacją z europejskimi partnerami w regionie Indo-Pacyfiku wyjaśniają, dlaczego Paryż stara się nie angażować w tę bilateralną rywalizację. Co więcej, w ujęciu strategicznym Francja może być wiarygodną alternatywą dla wielu krajów Azji Południowo-Wschodniej6.
Dla Francji multilateralizm jest sposobem na złagodzenie rosnącej polaryzacji w regionie i zmniejszenie asymetrii władzy między dużymi i małymi mocarstwami, co jednocześnie pozwala tym drugim na odzyskanie autonomii w podejmowaniu decyzji. Stąd też Paryż podejmuje różne dwu-, trzy- lub wielostronne inicjatywy w regionie Indo-Pacyfiku. Wraz z Indiami i Australią Francja chciała utworzyć oś Paryż – Delhi – Canberra, której celem jest współpraca w zakresie bezpieczeństwa morskiego. Z oboma państwami Francja ma również podpisane umowy o strategicznym partnerstwie. Współpraca z Japonią w zakresie bezpieczeństwa jest stale rozszerzana. Od 2014 co roku oba państwa prowadzą konsultacje 2+2 (ministrowie spraw zagranicznych i obrony obu państw). W maju 2021 r. Francja po raz pierwszy uczestniczyła w japońsko-amerykańskich ćwiczeniach wojskowych. Z państwami Stowarzyszenia Narodów Azji Południowo-Wschodniej Paryż współpracuje w formule ADMM+ (ASEAN Defence Ministers Meeting + ministrowie obrony innych państw). Francja zwiększyła także aktywność i zaangażowanie w organizacjach takich jak: IORA, Forum Wysp Pacyfiku, Komisja Oceanu Indyjskiego, Wspólnota Pacyfiku.
Dzięki rozległej obecności terytorialnej, połączonej z możliwościami projekcji sił na morzu i aktywnością dyplomatyczną, Francja stara się być bardziej zaangażowanym podmiotem na Indo-Pacyfiku i służyć jako pomost między Europą a tym ważnym regionem. Objawia się to w staraniach o utrzymanie równowagi wojskowej (obecność wojsk, ale nie ich ofensywne wykorzystanie), promowaniu multilateralizmu jako filaru stabilności oraz wspieraniu zaangażowania innych państw UE w regionie7.
Mimo, że po ogłoszeniu AUKUS i nagłej rezygnacji z zakupu sprzętów wojskowych z Francji świat obiegł sygnał, że Paryż w oczach państw regionalnych nie jest na tyle ważnym graczem, na ile stara się być, okazało się to być nieprawdą. Co więcej, pomimo że porozumienie zaszkodziło jego ambicjom w regionie Indo-Pacyfiku, podważając także międzynarodowe znaczenie państwa, to Paryż dostosowuje swoje działania do nowej rzeczywistości.
CZYTAJ RÓWNIEŻ: Siły Zbrojne Republiki Francuskiej
Francja, jako jedyne państwo Unii Europejskiej, posiada terytoria zamorskie na Indo-Pacyfiku, zajmując pierwsze miejsce w rankingach wielkości wyłącznej strefy ekonomicznej8, wobec czego utrzymuje stałą obecność wojskową celem zapewnienia bezpieczeństwa na tych terenach, w tym bezpieczeństwa szlaków morskich łączących Europę i Azję Wschodnią. Tworzenie nowej strategii dla regionu, a także permanentna obecność wojskowa to wyraźne sygnały, że Paryż będzie aktywnie brał udział w walce o dominację na Indo-Pacyfiku. Ponadto Francja jest bardzo dobrym partnerem – w ujęciu gospodarczym i politycznym – dla państw Azji9. Należy się zatem spodziewać, że w ciągu najbliższych miesięcy Francja będzie mocno operować w regionie wzmacniając swoją pozycję, a także służąc częściowo wsparciem dla formatu QUAD, co pozwoli jej na wyczucie stanowiska Pekinu względem Paryża.
Artykuł został pierwotnie opublikowany w kwartalniku “Myśl Suwerenna. Przegląd Spraw Publicznych” nr 3(9)/2022.
Grafika: Wikimedia Commons
1 A. Olech, N. Matiaszczyk, Zaangażowanie Francji w regionie Indo-Pacyfiku, [w:] A. Olech, Zagraniczna aktywność militarna Republiki Francuskiej, Poznań 2022, s. 73-76.
2 C. Paskal, Indo-Pacific strategies, perceptions and partnerships, Research Paper March 2021, Chatham House, ss. 20-25.
3 Ministère des Armées, France’s Defence Strategy in the Indo-Pacific, Paris 2018.
4 Ministère de l’Europe et des Affaires étrangères, La stratégie de la France dans l’Indopacifique, Paris 2021.
5 A. Olech, Nowa francuska strategia dla Indo-Pacyfiku, https://defence24.pl/geopolityka/nowa-francuska-strategia-dla-indo-pacyfiku-analiza, dostęp: 10.08.2022.
6 A. Rej, French Joint Commander for Asia-Pacific Outlines Paris’ Indo-Pacific Defense Plans, The Diplomat, 13.04.2021, https://thediplomat.com/2021/04/french-joint-commander-for-asia-pacific-outlines-paris-indo-pacific-defense-plans, dostęp: 19.06.2022.
7 P. Morcos, France: A Bridge between Europe and the Indo-Pacific?, Center for Strategic and International Studies, 01.11.2021.
8 G. Migiro, Countries With The Largest Exclusive Economic Zones, World Atlas, 29.06.2018, https://www.worldatlas.com/articles/countries-with-the-largest-exclusive-economic-zones.html, dostęp: 19.07.2022.
9 A. Olech, N. Matiaszczyk, Zaangażowanie Francji w regionie Indo-Pacyfiku, [w:] A. Olech, Zagraniczna aktywność militarna Republiki Francuskiej, Poznań 2022, s. 73-76.